آداب و رسوم مردم خراسان شمالی در محرم؛ از «علم‌گردانی» جاجرمی‌ها تا «آیین یازدهم محرم» اسفراینی‌ها
تاریخ انتشار: ۹ مرداد ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۶۳۴۲۱۶
به گزارش خبرگزاری فارس از بجنورد، با آمدن ماه محرم، همه‌جا رنگ و بوی حسینی به خود می‌گیرد، هر جا که نظر بیندازید سیاه‌پوش حسین (ع) شده، بساط چای هیئتی‌ها کنار خیابان‌های شهر به راه است و گلوی هر رهگذری را تازه می‌کند.
تا جایی که چشم کار می‌کند بیرق‌های سیاه مزین شده به نام اباعبدالله و علمدارش است، مردمی که لباس سیاه بر تن کردند و کودکانی که دست در دست پدر و مادر برای خرید لباس هیئتی باذوق و شوق خاصی که از چشمانش موج می‌زند، روانه بازار شده و لباس عزای حسین را بر تن می‌کند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
همیشه ذوق و شوق با یک مراسم شادی و جشن همراه است اما این بار عزاداری همچون ذوقی در دل مردم ایجاد می‌کند که غیرقابل‌وصف است، از هر قشر و سنی مجذوب این عزاداری‌اند، درب محل‌های عزاداری امام حسین (ع) از حسینیه، مسجد و روضه‌های خانگی در این ایام بر روی همه باز است و همه‌جا حسین و حسینی است.
پخش نذری در این شب‌ها در بین مردم، از دیگر برنامه‌هایی است که در تمام مراسم‌ها همراه است و متناسب با شهر این غذا می‌تواند تنوع داشته باشد.
این مراسم در بین مردم ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و هر شهر و روستا با آداب‌ورسوم خاصی که دارند به استقبال و برگزاری این ایام می‌روند، در این میان مردم خراسان شمالی از شیعه و اهل‌سنت نیز در این ایام رسوماتی دارند که در این گزارش به آنها اشاره شده است.
علم بندی و علم‌گردانی، آیین کردهای اسفراین و ترک‌های بجنورد
علم بندی یکی از آیین‌های کهن عزاداری ماه محرم در خراسان شمالی به شمار می‌رود که بیشتر در شهرستان اسفراین رایج بوده و اکنون نیز در غالب مناطق این شهرستان اجرا می‌شود.
این آیین در ابتدای ماه محرم برگزار می‌شود به‌گونه‌ای که غالب مردم به‌خصوص سادات عزاداری ماه محرم را با برگزاری این آیین آغاز می‌کنند، کیفیت علم بندی به این‌گونه است که سادات و بزرگان محل یا روستا در مقابل مسجد گرد هم آمده و بر تیری چوبی به ارتفاع سه الی پنج متر پارچه‌های سیاه و سبز آویخته و نمادی می‌سازند از علم کربلا و آن‌گاه آنان که قدرت مناسب و اندام ورزیده‌ای دارند علم را در دست گرفته و به عزاداری و نوحه‌خوانی می‌پردازند.
یکی از اهالی بجنورد که به گفته خودش هرسال در مراسم‌های عزاداری امام حسین (ع) شرکت می‌کند، گفت: حدود ۶۰ سال است که در ایام محرم در مساجد و حسینیه‌ها نوکری اباعبدالله الحسین (ع) را می‌کنم و از وقتی که به یاد دارم مراسم علم بندی و علم‌گردانی در بجنورد برگزار می‌شد.
نودهی اظهار کرد: علم بندی پیش از فرارسیدن ماه محرم انجام می‌شد و مراسم علم‌گردانی نیز غالباً در روزهای اول محرم و تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شد به‌گونه‌ای که جوانان و عزاداران با مداحی و مدیحه‌سرایی پشت سر علم در کوچه‌ها به راه می‌افتادند و به در هر خانه‌ای که می‌رسیدند برای اهل خانه دعا کرده و نذورات برای برگزاری مراسم‌های عزاداری امام حسین (ع) یا نیازهای مساجد جمع‌آوری می‌کردند.
نخل گردانی در شهرستان جاجرم، آیینی کهن در عزای سیدالشهدا (ع)
مراسم نخل گردانی یکی از آیین‌های ویژه عزاداری برای تکریم امام حسین (ع) است که همه‌ساله در شهرستان جاجرم برگزار می‌شود.
عشق به حسین (ع) بزرگ و کوچک، پیر و جوان نمی‌شناسد با شروع محرم هرکسی سعی می‌کند به‌نوعی ارادت خود را به حسین و اهل‌بیتش ابراز کنند اما این ارادت در شهرستان جاجرم با حال و هوایی خاص انجام می‌شود.
صبح روز عاشورا هیئت و دسته‌های زنجیرزنی با نظم خاصی در محلی به نام «حسینیه بزرگ» جمع می‌شوند و از هر هیئت یک نوحه‌خوان به مدت ۵ دقیقه نوحه‌سرایی می‌کند و مردم سینه و زنجیر می‌زنند و عزاداری تا ظهر ادامه دارد.
در روز عاشورای حسینی این مراسم که از دیرباز و از پدران و اجداد مردم این دیار نسل به نسل در میان آنان به ارث رسیده، اجرا می‌شود. شهرستان جاجرم یک نخل چوبی و یک نخل فلزی (معروف به نخل دهقان‌ها) دارد.
عزاداران جاجرم هرسال در روز عاشورا، نخل را به سمت میدان حسینیه این شهر حمل می‌کنند که حدود ۴۰ تا ۵۰ نفر در برداشتن نخل مشارکت دارند پس از ورود نخل‌ها به میدان حرکت آنها سرعت گرفته و سوگواران نیز حرکت خود را تندتر کرده و به دنبال نخل‌ها می‌دوند.
در دور سوم نخل اول و در دور چهارم نخل دوم بر زمین گذاشته می‌شود اما چرخیدن علم‌ها هنوز ادامه دارد و چند بار دیگر دور میدان حسینیه حرکت می‌کنند و به عزاداری می‌پردازند، سپس نخل‌ها در جای خود قرار می‌گیرد و مردم به‌سوی مزار شهدا واقع در بهشت مهزیار رهسپار می‌شوند.
روی نخل را با پارچه‌های سبزرنگ و یا سیاه که نوشته‌های مذهبی روی آن رودوزی شده می‌پوشانند و در نوک دو نخل نیز علم‌هایی نصب شده که این علم‌ها شبیه به نیزه‌های جنگی است که در اصطلاح محلی به آن تیغه می‌گویند و اشعار مذهبی روی آن حکاکی شده است.
هنگام اجرای مراسم دو نفر سوار بر نخل، نماد‌هایی از سرهای بریده‌شده را که به‌صورت دو نوع میوه سیب و انار است بر روی این تیغه‌ها می‌گذارند.
یکی از اهالی جاجرم در مورد آیین نخل گردانی رایج در این شهرستان گفت: این سنت عزاداری از گذشتگان به ما ارث رسیده و خوشبختانه جوانان و نسل‌های جدید نیز اهتمام ویژه‌ای به برگزاری آن دارند.
حسینی افزود: هرکسی به‌نوعی عشق و ارادت خود به اباعبدالله الحسین (ع) را نشان می‌دهد نخل گردانی همراه با عزاداری نیز شیوه ما برای نشان‌دادن این ارادت است که در روز عاشورا با مشارکت تمامی ۳۵ هیئت عزاداری جاجرم برگزار می‌شود.
وی بیان داشت: مردم دین‌مدار این شهرستان روی نخل‌های چوبی و فلزی را با پارچه‌های سیاه و سبزی که بر روی آنها اسامی اباعبدالله الحسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) و یا سایر نوشته‌های مذهبی نقش بسته را به نخل‌هایی می‌بندند و در نوک دو نخل نیز علم‌هایی شبیه نیزه‌های جنگی نصب شده که بر روی تیغه‌های آن اشعار مذهبی حک شده است.
حسینی گفت: در هنگام نخل گردانی دو نفر بر نخل‌ها سوار شده و بر روی نیزه‌های این نخل‌ها به نماد سرهای بریده شهدای کربلا میوه‌های سیب و انار می‌گذارند.
گفتنی است نخل گردانی در شهرستان جاجرم بیش از ۴۰۰ سال سابقه دارد و در سال ۱۳۹۰ در فهرست آثار معنوی به ثبت رسیده است.
چمه‌زنی؛ حلیم؛ غذای ویژه محرم و صفر
تقریباً در همه جای خراسان شمالی محرم که می‌شود بوی حلیم در هر کوچه و خیابانی به مشام می‌رسد؛ غذای مخصوص این ایام که از گندم و گوشت و حبوبات تهیه می‌شود و پختن آن خود سنتی ویژه با آداب و ترتیب دیدنی است.
نخست آن که در تهیه حلیم همه سعی می‌کنند به‌نوعی مشارکت داشته باشند، آنان که دستشان به دهانشان می‌رسد یا احیاناً نذری دارند گوسفند و یا حبوبات و گندم موردنیاز حلیم را تأمین می‌کنند، بانوان حبوبات را تمیز و آماده کرده و جوانان نیز حلیم را برای آماده شده می‌کوبند که اصطلاحاً به آن «چمه زنی» می‌گویند.
طبخ حلیم و خصوصاً مرحله چمه زنی آن که تا چندین ساعت طول می‌کشد بسیار طاقت فرسا است اما جوانان و عزاداران به عشق امام حسین(ع) و میهمانان سفره او برای مشارکت در پخت این غذا صف می ایستند.
آیین یازدهم محرم امامزاده کوران اسفراین
یکی از آیین‌های عزاداری ایام سوگواری محرم در استان خراسان‌شمالی، مراسم یازدهم محرم است که هرساله در امامزاده کوران شهرستان اسفراین است که خیل عظیمی از عزاداران و مشتاقان معرفت اباعبدالله (ع) از گوشه‌وکنار به عزاداری می‌پردازند.
دسته‌ها و هیئت‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی روستاها و شهرهای اطراف پشت‌سرهم و بر اساس نظم خاصی و با طواف در دور امامزاده عزاداری می‌کنند که این مهم جلوه‌ای ویژه به این مراسم می‌دهد.
از نکات جالب در این مراسم حضور زنان در پشت سر هیئت‌ها و برداشتن پرچم‌های سیاه است.
آیین یازدهم محرم از سابقه و پیشینۀ دیرینه برخوردار است که در تحقیقات میدانی از بزرگان، تکیه‌داران و هیئت‌ها و بخصوص افراد مسن این رسم را تا چهار نسل قبل خود به یاد دارند و حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال قدمت دارد.
آیین یازدهم محرم امامزاده کوران اسفراین با شماره ۱۵۴۴ در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
سنگ‌زنی
سنگ‌زنی یکی از آئین های قدیمی مردم این استان در روز عاشوا است که همه‌ساله اجرا می‌شود، این آئین توسط مردم منطقه بام در شهرستان اسفراین اجرا می‌شود.
این آیین در روز عاشورا زمانی که دسته‌های عزاداری از جلوی درب مسجد اعظم بام عبور می‌کنند، توسط اعضای یکی از هیئت‌ها در کنار مسجد انجام می‌شود.
طی این مراسم به‌جای اینکه افراد به سینه‌زنی بپردازند هر فرد دو سنگ کوچک دایره‌ای‌شکل را در دست گرفته و روبه روی یکدیگر قرار می‌گیرند و با سنگ‌های در دست گرفته شده یک‌ضرب جلوی پا، یک‌ضرب جلوی سینه و یک‌ضرب بالای سرزده می‌شود.
علم اندازی خراشا
علم اندازی یکی دیگر از مراسم قدیمی در روستای خراشا است که همه‌ساله توسط مردم در روز تاسوعا اجرا می‌شود.
بعد از پایان یافتن مراسم تاسوعا در این منطقه، هر هیئتی که به مسجد و حسینیه خود بازمی‌گردد، علم را در داخل محوطه مسجد بر روی زمین قرار می‌دهد، انجام این مراسم روایتگر به شهادت رسیدن حضرت ابوالفضل عباس (ع) و افتادن علم ایشان بر زمین است.
از سوی دیگر تمامی مردم این روستا در این مراسم شرکت می‌کنند حتی اگر فردی از این روستا در این منطقه نیز حاضر نباشد خود را برای حضور در مراسم به آنجا می‌رساند.
آداب و رسوم اهل‌سنت خراسان شمالی در محرم
نورمحمد مرادی، فعال فرهنگی و اجتماعی ترکمن در گفت‌وگو با رسانه‌ها به تشریح آداب‌ورسوم اهل‌سنت خراسان شمالی در ایام محرم و خصوصاً روز عاشورا پرداخت و اظهار کرد: یکی از ماه‌های به‌یادماندنی و دارای فضیلت هرسال ماه محرم است که ترکمن‌ها به سبب قرار داشتن روز عاشورا در این ماه آن را «عاشر آی» می‌نامند.
وی گفت: در روز عاشورا یادکردن و نثار فاتحه به روح تازه گذشتگان با تجمع در منزل بازماندگان متوفی از جمله رسومی است که با خواندن آیاتی از قرآن کریم به جا آورده می‌شود.
این فعال فرهنگی و اجتماعی ترکمن افزود: در این روز که به آن آغرگونی یا اصطلاحاً روز سنگین می‌گویند، فعالیت‌های روزمره و کسب و کار تعطیل می‌شود زیرا مردم بر این باورند که روز خوش یمنی نیست.
مرادی گفت: در این روز خواندن نماز نافله و نثار آن به روح شهدای کربلا سفارش می‌شود.
این فعال فرهنگی ترکمن تصریح کرد: ترکمن‌ها به احترام این روز متولدین در این روز را به نام‌های خاصی از جمله عاشور گلدی، عاشور مراد، عاشور محمد، عاشور بیکه، عاشور گل، عاشور بی بی و امثالهم نام‌گذاری می‌کنند.
وی افزود: همچنین پسران دوقلوی متولد شده در این ایام را به نام‌های حسن و حسین و دختران دوقلو را به نام‌های عایشه و فاطمه مزین می‌کنند.
مرادی بیان داشت: ترکمن‌ها به اهل‌بیت و ائمه اطهار ارادت خاصی دارند و به زیارت قبور امامان و اولیا و پیشوایان دینی می‌روند و به آنها توسل می‌کنند.
این فعال فرهنگی و اجتماعی ترکمن تصریح کرد: ترکمن‌ها در آن روزها با تجمع در مراکز دینی و عبادی به خواندن آیات قرآن و نثار به روح آن اولیا ارادت خودشان را نشان می‌دهند.
وی افزود: در مراکز ترکمن‌نشین زنان خانواده نیز با پختن نان و خوراکی‌های روغنی مانند قتلمه، چاپاتی، چلپک و بیشمه به انتظار حضور علما و اهالی مسجد می‌نشینند تا با نثار فاتحه و قرائت قرآن از برکات آن روز بهره‌مند شوند.
مرادی در پایان گفت: در این روز صدقه دادن به فقرا و مستمندان و دستگیری یتیمان و بی نوایان تأکید علما اهل‌سنت است.
۲۰۰ روستا برای حضور مبلغ در روستا اعلام نیاز کردند
حجت‌الاسلام حمید رفیعی، مدیرکل تبلیغات اسلامی خراسان‌شمالی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در بجنورد با اشاره به اینکه در ماه محرم الاحرام و برگزاری مراسم‌ها عزاداری در مساجد و هیئت‌ها و تکیه‌ها قرار داریم، اظهار کرد: یکی از ظرفیت‌ها و دغدغه‌های جدی که رهبر معظم انقلاب مطالبه کردند و بستر اقتضایی و اعمالی و اقدامی آن را هم معین کردند، مسئله جهاد تبیین است.
وی با بیان اینکه هماهنگی اولیه در عرصه‌های مختلف انجام شده است، گفت: در شهرستان‌ها با ارتباطاتی که با روستاها و دهیاران و هیئت‌امنا مساجد داشتیم غریب به ۲۰۰ روستا برای حضور مبلغ در روستا اعلام نیاز کردند.
مدیرکل تبلیغات اسلامی خراسان‌شمالی افزود: البته این فقط به معنای اعلام نیاز است و غریب به ۲۵۰ روستای دیگر از حضور روحانیون مستقر در طرح هجرت و روحانیون بومی استفاده می‌کنند.
این مقام مسئول افزود: غریب به ۳۰۰ روحانی مبلغ را در خارج از استان در ایام محرم به‌صورت روحانی اعزامی در تکایا و مساجد خواهیم داشت و همچنین ۳۰۰ نفر نیز از روحانیون بومی استفاده خواهیم کرد.
مدیرکل تبلیغات اسلامی خراسان‌شمالی در خصوص وضعیت کرونا نیز اعلام کرد: هیئات، تکایا و مساجد در سال‌های گذشته نشان دادند که با درصد بالای رعایت قوانین و مقررات اعلامی از سوی ستاد کرونا مراسم‌ها را برگزار کردند.
این مقام مسئول با بیان اینکه برای امسال تاکنون ابلاغیه‌ای در خصوص ماه محرم به دست ما نرسیده است، بیان داشت: ما تابع مقررات هستیم و هیئت‌ها باتوجه‌به رعایت نکات و پروتکل‌های بهداشتی مراسم‌ها را برگزار خواهند کرد.
انتهای پیام/آ
منبع: فارس
کلیدواژه: محرم محرم 1401 محرم 1444 محرم در بجنورد علم گردانی مراسم نخل گردانی در جاجرم آیین یازدهم محرم شهرستان جاجرم خراسان شمالی روز عاشورا فعال فرهنگی اجرا می شود نخل گردانی علم گردانی امام حسین هیئت ها ماه محرم علم بندی مراسم ها ترکمن ها اهل سنت علم ها نخل ها بر روی
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۶۳۴۲۱۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
سخنرانی رئیسی در آیین تجلیل از مدال آوران و قهرمانان ورزشی آغاز شد
به گزارش گروه سیاست خبرگزاری علم و فناوری آنا، مراسم تجلیل از قهرمانان و مدال آوران ورزش کشور امروز سه‌شنبه ۱۸ اردیبهشت با حضور حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور، کیومرث هاشمی وزیر ورزش و جوانان، قهرمانان و مدال آوران ورزش، روسای فدراسیون‌های ورزشی و ... در سالن اجلاس سران برگزار شد.
در این مراسم محمود خسروی وفا رییس کمیته ملی المپیک، مناف هاشمی دبیرکل کمیته، علیرضا دبیر رئیس فدراسیون کشتی، سجاد انوشیروانی رئیس فدراسیون وزنه برداری، مهدی تاج رئیس فدراسیون فوتبال، مرتضی قربانی رئیس فدراسیون تیراندازی، هنرجو رییس فدراسیون اسکیت، حسن طباطبایی رئیس فدراسیون کاراته، هادی ساعی رییس فدراسیون تکواندو، محمدمهدی نبی نایب رئیس فدراسیون فوتبال، برنا فیروزی معاون وزیر، محمدشروین اسبقیان معاونت توسعه ورزش حرفه ای و قهرمانی وزارت ورزش، آرش میراسماعیلی رئیس فدراسیون جودو و ... حضور دارند.
طی این مراسم از ۱۵۱۷ ورزشکاران المپین، قهرمانی جهان، بازی‌های آسیایی، قهرمانی آسیا و مدال آوران پارالمپیکی تجلیل به عمل خواهد آمد.
خبر در حال تکمیل...
انتهای پیام/
امیدواری ژینولا به کامبک پاری سن ژرمن مقابل دورتموند: آنها از نظر جسمانی، تکنیکی و تاکتیکی آماده هستند